بومی‌‌سازی شاخص‌های جهانی مقاومت اقتصادی با رویکرد دفاع اقتصادی مبتنی‌بر مدل‌سازی ساختاری تفسیری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دفاع و پدافند اقتصادی، دانشگاه مالک اشتر، تهران، ایران

چکیده

به‌منظور تشخیص و آشکارسازی تهدیدها، کاهش آسیب‌پذیری تهدیدزا و مدیریت سریع مخاطرات در تداوم کارکردهای ضروری اقتصاد، خلائی در سنجه و شاخص کمی‌ برای ارزیابی مقاومت اقتصادی با رویکرد دفاع اقتصادی وجود دارد. بدیهی است دستیابی به توانایی و ظرفیت کشور برای ایستادگی در مقابل تکانه‌های وارد‌شده به اقتصاد کشور با توجه به مسیر رو‌به‌رشد خود و ارزیابی برنامه‌ریزان برای نیل به این هدف‌، مستلزم وجود شاخص‌های بومی‌ برای سنجش می‌باشد. این پژوهش با هدف بومی‌سازی شاخص‌های مقاومت اقتصادی با رویکرد دفاع اقتصادی تهیه شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف‌گذاری کاربردی و از نظر روش‌شناسی به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی است. به‌منظور جمع‌آوری داده جهت بومی‌سازی شاخص‌های مقاومت اقتصادی با رویکرد دفاع اقتصادی، در ابتدا با مطالعات اسنادی به تبیین شاخص‌های مستند از اسناد بالادستی سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و پیش‌نویس سند راهبردی پدافند اقتصادی جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است؛ سپس از طریق نظرسنجی از خبرگان 15 شاخص شناسایی و جهت طراحی پرسش‌نامه استفاده شده است و سپس برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) بهره گرفته شده است. نتایج حاکی از آن است که سه سطح اثرگذاری در بررسی وجود دارد. در تبیین مدل بومی‌ شاخص‌های مقاومت اقتصادی بهبود برنامه‌ریزی و مدیریت اقتصادی و کارآمدی قوانین و مقررات اقتصادی از بالاترین درجه تأثیر‌گذاری بر سایر شاخص‌های ارزیابی مقاومت اقتصادی کشور برخوردار می‌‌باشد و بهبود زیرساخت‌های کشور (حمل‌و‌نقل، ارتباطات، آب‌رسانی و ...)، بهینگی مالیه عمومی دولت، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، بهبود فرهنگ اقتصادی، شفاف‌سازی اقتصاد و توسعه عدالت اقتصادی در سطح بعدی تأثیر‌گذاری قرار دارند و هفت شاخص تأمین و استقلال کالاهای راهبردی (غذا، دارو و ..)، کاهش نوسانات قیمتی (تورم، نرخ بهره، نرخ ارز ...)، افزایش و تنوع در اشتغال، افزایش توان دیپلماسی اقتصادی، افزایش و تنوع در تولید کشور، کاهش مفاسد اقتصادی و بهبود نظام پولی و مالی در اولین سطح یعنی بیشترین تأثیرپذیری از میان سایر شاخص‌های بومی‌ احصا شده برخوردار می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

ابراهیمی‌، محسن و زیرک، معصومه (1391)، «رابطه علّی شاخص اقتصاد مقاومتی و سرمایه‌گذاری در ایران، تحلیل تجربی از اقتصاد مبتنی بر رویکرد اقتصاد مقاومتی»، مجله اقتصادی، 3(9 و 10).
ابونوری، اسمعیل و لاجوردی، حسن (1395)، «برآورد شاخص آسیب‌پذیری و تاب‌آوری اقتصادی به روش پارامتریکی: بررسی موردی کشورهای عضو اپک»، فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، 3(11).
آقا محمدی، علی و غیاثوند، ابوالفضل (1393)، تاب‌آوری؛ رویکرد مدیریت مخاطرات‌، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
امینی، مجید (1388)، «وضعیت اقتصادی ایران و سیاست‌های اقتصادی اجرا‌شده در دوران جنگ»، فصلنامه تخصصی مطالعات دفاع مقدس، 8(30).
‌پیغامی‌، عادل؛ سمیعی نسب، مصطفی و سلیمانی، یاسر (1394) مقاوم‌سازی اقتصادی در ادبیات متعارف - مبادی علمی‌ و نظری. جلد اول: تاب‌آوری و آسیب‌پذیری. تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
پیغامی، عادل و منصوری، سمانه (1394)، «مطالعه تطبیقی ادبیات اقتصاد تاب‌آور و برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی»، آفاق امنیت، 7(25).
تاری، فتح‌الله؛ سید شکری، خشایار و کاویانی، زهرا (‌1391)‌، «اقتصاد مقاومتی و مؤلفه‌های آن‌»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، دفتر مطالعات اقتصادی.
تراب‌زاده جهرمی‌، محمد‌صادق؛ سجادیه، علیرضا و سمیعی نسب، مصطفی (1392)، «بررسی ابعاد و مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی‌ ایران در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی‌، 10(32).
تشکینی، احمد و سوری، امیررضا‌ (1393)، ‌تحلیلی بر شاخص‌های کلان اقتصادی در ایران با رویکرد اقتصاد مقاومتی‌، تهران: نور علم.
جامی، علیرضا؛ ایمانی‌مقدم، حمید رضا و تنها، مجتبی (1391)، ‌راهبردهای افق روشن با رویکردی بر اقتصاد مقاومتی، مشهد: سخن گستر.
جانی، سیاوش و ازوجی، علاءالدین (1393)، ‌تبیین مفهوم و مبانی تاب‌آوری و اقتصاد مقاومتی در طراحی برنامه ششم توسعه‌، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، دفتر امور اقتصاد کلان و ارزیابی برنامه.
جلالی، غلامرضا (1394)، پدافند اقتصادی و الزامات آن، تهران: نیلوفران.
رضایی، محمد‌رضا؛ سرا‌ی، محمد‌حسین و بسطامی‌‌نیا، امیر (1395)، «تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن در سوانح طبیعی»، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 6(21).
سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ارزیابی شاخص‌های جهانی برای سنجش درجه مقاومت اقتصادی (‌1393)‌، تهران: معاونت پژوهش‌های اقتصادی مجلس شورای اسلامی.‌
سیف، اله‌مراد (1391)، «الگوی پیشنهادی اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی‌ ایران»، فصلنامه آفاق امنیت، 5(16).
سیف، اله مراد؛ کمالی، روزبه و علی‌یاری، فرشاد و همکاران (1394)، الگوی اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی‌ ایران در برابر تحریم‌های استکبار جهانی، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
عبدالشاه، فاطمه و ابوالفضل، غیاثوند‌ (1394)، «مفهوم و ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی ایران»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، 15(4)، 187-161.
غیاثوند، ابوالفضل و عبدالشاه‌، فاطمه (1394)، «شاخص‌های تاب‌آوری اقتصادی»، ‌فصلنامه روند، 22(71)، 79-106.
فروغی‌زاده، یاسین و خاندوزی، سید احسان (1393)، «درباره سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی‌، ارزیابی شاخص‌های جهانی برای سنجش درجه مقاومت اقتصادی»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌، 14139.
لاجوردی، حسن؛  ابونوری، اسمعیل‌ و بشارتی راد، زهره (1395)، ‌برآورد شاخص تاب‌آوری اقتصادی در ایران و ارائه راهکارهای بهبود‌‌، اولین همایش بین‌المللی اقتصاد شهری با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل.
Adger, W. N. (2000), Social and ecological resilience: are they related? Progress in human geography, 24(3), 347-364.
Aizenman, J., & Pinto, B. (2005), Managing Economic Volatility and Crises. -A practitioner's guide. Cambridge University Press.
AWM Startegy Team. (2010), Community Economic Resilience Index. Advantage West Midlands.
Baldacchino, G., & Bertram, G. (2009), The beak of the finch: Insights into the economic development of small economies. The Round Table, 98(401), 141-160.
Baltagi, B. H. (2005), Econometric Analysis of Panel Data (John Wiley & Sons,New York(.
Baritto, F. (2008), Disasters, vulnerability and resilience from a macro economic perspective. Background paper for the 2009 ISDR Global Assessment Report on Disaster Risk Reduction.
Bates, S., Angeon, V., & Ainouche, A. (2014), The pentagon of vulnerability and resilience: A methodological proposal in development economics by using graph theory. Economic Modelling, 42, 445-453.
Brand, Fridolin (2009), Risilience And SustainableDevelopment:An Ecological Inquiry, Technische Universitat Munchen.
Briguglio, L. (2003), The Vulnerability Index and Small Island Developing States: A Review of Conceptual and Methodological Issues.
Cerra,V. and Saxena, S.C, (2008), ‘Growth dynamics: the myth of economic recovery’,The American Economic Review,Vol.98, No .1,pp.439-457
Cordina, G. (2004), Economic vulnerability and economic growth: Some results from a neo-classical growth modelling approach. Journal of Economic Development, 29(2), 21-40
Jack, b, Joes, F, Herve, F, Manu, Bh, Drew, A, Harpaul, A, (2013), “The Centennial Resiliance Index Measuring Countries’Resiliance to Shock”
KÄRRHOLM, M., NYLUND, K. & DE LA FUENTE, P. P. (2014), Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas. Cities, 36, 121-131.
Oxford Metrica,(2016),“ The 2016 FM Global Resilience Index”, Annuanl Report
Phawakawa Jeasakul, Cheng Hoon Lim, Erik Lundback (2014), ”Why was Asia Resiliant? Lessons from the past and future”.
  • تاریخ دریافت: 15 آذر 1399
  • تاریخ بازنگری: 18 آذر 1399
  • تاریخ پذیرش: 28 اسفند 1399