فصلنامه علمی «اقتصاد ایران و امنیت اقتصادی»

آینده پژوهی نهاد خانواده در ایران در چارچوب امنیت اقتصادی با رویکرد سناریونویسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری تخصصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

روش سناریونویسی که ازجمله روش‌های «مبتنی‌بر فرضیات» می‌باشد، یکی از کارآمدترین روش‌های موجود برای پیش‌بینی آینده‌های دور و در شرایطی که عدم‌قطعیت‌های زیادی در سیستم وجود دارد است. در روش سناریونویسی، فضاهایی از آینده که ممکن و محتمل هستند به تصویر کشیده می‌شود. هدف مقاله حاضر نیز آینده پژوهی نهاد خانواده درایران با رویکرد سناریونویسی است. باتوجه به اینکه این تحقیق سعی دارد با تجزیه و تحلیل‌های محیطی، برنامه‌ریزی مناسبی برای آینده‌های بالقوه ارائه دهد؛ بنابراین روش این تحقیق، آینده پژوهی بوده که با استفاده ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی انجام شده است. همچنین این تحقیق از نظر نوع جمع‌آوری داده‌ها، ترکیبی از روش های اسنادی و پیمایشی است. 20 نفر از اعضای هیأت علمی برجسته دانشگاه‌ها در رشته‌های مرتبط با حوزه‌های فرهنگی و برخی مسئولین اجرایی در حوزه خانواده ازطریق نمونه‌گیری هدفمند به‌عنوان نمونه پژوهش برای شناسایی پیشرانها انتخاب شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش پرسشنامه و تکنیک‌های تحلیل اثرات متقاطع استفاده شده است. در مرحله اول تحقیق حاضر پس از مطالعه اولیه، بررسی پیشینه تحقیق در کشورمان و سایر تحقیقات مرتبط و مصاحبه نیمه باز، 39 عوامل کلیدی یا پیشران در نظر گرفته شد که در مرحله بعدی این پیشرانها با یکردیگر ادغام و به 13 پیشران تقلبل پیدا کرد. روابط و تعاملات میان این 13 عامل ازطریق نرم افزار میک مک مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد دو عامل کلیدی مصرف‌گرایی و تعدد کانون­های مرجعیت در خانواده‌ها عوامل اصلی تغییر خانواده ایرانی در دهه آتی هستند که می‌تواند نقطه شروع این تحولات باشد. پس از شناسایی دو عامل کلیدی مصرف‌گرایی و تعدد کانون­های مرجعیت در خانواده‌های ایرانی، 4 سناریو براساس مدل سناریونویسی چرماک تدوین شد. از این میان، سناریوی شماره 4 یعنی کاهش هم‌زمان مصرف‌گرایی و کاهش کانونهای مرجعیت در خانواده برای نظام جمهوری اسلامی ایران و به تبع آن خانواده ایرانی بسیار مطلوب است که البته رسیدن به آن نیز براساس نظر خبرگان دشوار است.

کلیدواژه‌ها

آزادارمکی، تقی؛ و ظهیری‌نیا، مصطفی (1389). بررسی سنخ‌های ارزشی و تغییرات فرهنگی در خانواده. فصلنامه خانواده پژوهی، 6(23).
آزادارمکی، تقی؛ زند، مهناز؛ و خزایی، طاهره (1379). بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده تهرانی: با تاکید بر مقایسه مراسم، آداب و کارکردهای حمایتی، دوفصلنامه نامه علوم اجتماعی، 8(16).
برناردز، جان (1384). درآمدی بر مطالعات خانواده (حسین قاضیان، ترجم). تهران: نی.
بستان‌نجفی، حسین (1392). کوششی نظری در جهت ساخت مدل اسلامی ثبات خانواده. فصلنامه مطالعات زن و خانواده، 1(1).
بودریار، ژان (1395). جامعه مصرفی (پیروز ایزدی، ترجم) (چاپ ششم). تهران: ثالث.
چرماک، توماس (1394). برنامه‌ریزی بر پایه سناریو (فرامرز شاه‌محمدی و عباس صبوری؛ مترجمان). تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
حاجیانی، ابراهیم؛ و اخلاقی، آزیتا (1389). پیش‌بینی و آینده‌نگری تحولات ساختاری نهاد خانواده در ایران (با تأکید بر نظریه سنت و مدرنیسم). همایش آینده پژوهی مسائل خانواده، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.
جنادله، علی؛ و رهنما، مریم (1393). دگرگونی در الگوی متعارف خانواده ایرانی (تحلیل ثانویه داده های ملی)، فصلنامه خانواده پژوهی، 10(39).
ساروخانی، باقر؛ و گودرزی، ثریا (1388). اثرات اشتغال زنان بر خانواده. فصلنامه جامعه‌شناسی معاصر، 2(5).
عباسی شوازی، محمدجلال؛ و صادقی، رسول (1384). قومیت و الگوهای ازدواج در ایران. فصلنامه پژوهش زنان، 3(10)، 47-25.
عسکری ندوشن، عباس؛ عباسی شوازی، محمدجلال؛ و صادقی، رسول (1388). مادران، دختران و ازدواج (تفاوت‌های نسلی در ایده‌ها و نگرش‌های ازدواج در شهر یزد). یزد: مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان).
محمدپور، احمد؛ صادقی، رسول؛ رضایی، مهدی؛ و پرتوی، لطیف (1388). سنت، نوسازی و خانواده. فصلنامه پژوهش زنان، 7(28)، 93-71.
ملکی‌فر، عقیل (1385). الفبای آینده پژوهی. تهران: کرانه علم.
محمودی، مهدی؛ و عباسی، عطا (1384). آینده پژوهی و نقش آن در سیاستگذاری علم و فناوری، مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
موسوی، اشرف‌السادات (1382). خانواده درمانی کاربردی. تهران: دانشگاه الزهرا.
Arriagada, I (2002). Changes and Inequality in Latin American Families, CEPAL Review, No. 77.
Gomes, C (2006). Social Development and Family Changes, Newcastle upon Tyne, United Kingdom: Cambridge Scholars Press.
Helliwell, J, F, & Putnam, R, D., (2004). The Social Context of Well-Being, Fhilosophical Transactions, Biologocal Sciences, Vol. 359, No. 1449: 1435-1446.
Kung, L (1983). Factory Women in Taiwan. Studies in Cultural Anthropology No. 5, Ann Arbor, MI: UMI Research press.
McCarthy, J. (1982). Differentials in age at First Marriage, Comparative Studies 19: 5-49.
Scott, J (2006). Family and Gender Roles: How Attitudes Are Changing, GeNet Working Paper No. 21.
Thornton, A & Fricke, T, E. (1987). Social Change and the Family: Comparative Perspective from the West China and South Asia, Sociological Forum, 2(4): 746-779.
Whasoon Byun, K, B, & Hyunju K., (2002). A Study on the Changes in the Korean Family and the Role and Status of Females, Korean Women's Development Institute.
فصلنامه علمی «اقتصاد ایران و امنیت اقتصادی»
دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2
بهمن 1399
صفحه 165-194
  • تاریخ دریافت: 21 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 22 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 22 فروردین 1400