رابطه نفت و امنیت اقتصادی جمهوری اسلامی ایران؛ تبیین و ارائه راهکاری‌ برای آینده پیش‌رو

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم سیاسی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

کشورهای جهان با فراز‌و‌نشیب‌های اقتصادی زیادی در دهه‌های اخیر روبه‌رو شده‌اند که باعث تغییر رویکرد تحلیل‌های اقتصادی به‌سمت تحلیل‌های امنیتی و به‌خصوص امنیت اقتصادی شده است. نفت نیز از این ماجرا دور نمانده است و رابطه آن با امنیت اقتصادی همواره یکی از دغدغه‌های دولت‌ها بوده است. سؤال‌ اصلی این مقاله این است که راهکار تقویت امنیت اقتصادی در حوزه نفت برای کشور ایران چیست؟ که با بررسی و تبیین رابطه نفت و امنیت اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در چهار حوزه: دسترسی به انرژی، ارتقای قدرت، رشد ثروت و عدم وابستگی وضعیت موجود کشور مورد ارزیابی قرار گرفت. این مقاله برای ارائه راهکار تقویت امنیت اقتصادی ایران در حوزه نفت به تشکیل زنجیره ارزش نفت می‌پردازد و تأثیر تشکیل این زنجیره را بر امنیت اقتصادی ایران در حوزه‌های: دسترسی به انرژی، ارتقای قدرت، رشد ثروت و عدم وابستگی، بررسی و تبیین می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

ادوارد آزر و چونگ این مون (1379)، امنیت ملی در جهان سوم (پژوهشکده ‌مطالعات‌ راهبردی پژوهشکده‌ مطالعات، مترجم). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.
اطاعت، جواد؛ و نصرتی، حمیدرضا (1390). نفت، ژئواکونومیک و امنیت ملی ایران. فصلنامه فضای جغرافیایی، 9(36)، 65-102.
برومند، شهزاد؛ فخرحسینی، سید فخرالدین؛ و امینی، صفیار؛ شاه‌حسینی، سمیه (1387). امنیت اقتصادی در ایران و چند کشور منتخب (مطالعه تطبیقی) (چاپ اول). تهران:‌ مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
بوزان، باری (1378). مردم، دولت‌ها و هراس (پژوهشکده مطالعات راهبردی: مترجم) (چاپ اول). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ترکان، اکبر (1391). نقش گاز طبیعی در امنیت ملی ایران، روسیه و قطر؛ مطالعه تطبیقی»، فصلنامه راهبرد اقتصادی، 1(1) 145-198.
حشمت‌زاده، محمدباقر (1389). امنیت غرب و تقلیل جایگاه نفتی خلیج‌فارس: سناریوهای آینده. فصلنامه مطالعات‌ اقتصاد انرژی‌، 7(25)، 213-237.
خلعتبری، فیروزه (1373)، مبانی اقتصاد نفت. تهران: صابر.
دلاوری، مجید؛ شیرین‌بخش، شمس‌الله؛ و دشت‌بزرگی، زهرا (1387). بررسی تأثیر قیمت نفت بر رشد اقتصادی ایران با استفاده از همگرایی نامتقارن. فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، 5(18)، 65-80.
سرمست، بهرام؛ خوش‌خطی، مهدی؛ و مرادنژادسرای، سولماز (1393). تأثیرات نفت بر امنیت سیاسی ایران از سال 1368 تا 1384. فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی ایران، 11(43)، 85‌-‌102‌.
سلیمی ترکمانی، حجت (1393)، حقوق بین‌الملل انرژی، تهران: شهر دانش.
صیادی، محمد؛ دانش‌جعفری، داوود؛ بهرامی، جاوید؛ و رافعی، میثم (1394). ارائه چارچوبی برای استفاده بهینه از درآمدهای نفتی در ایران؛ رویکرد تعادل عمومی تصادفی پویا (DSGE). برنامه‌ریزی و بودجه، 20(129)، 21-58.
کاظمی، سید حسن (1386). نفت و امنیت منطقه‌ای (منطقه‌گرایی خاورمیانه و نفت). فصلنامه بررسی‌های مسائل اقتصاد انرژی،، 3(10)، 43‌-‌63.
کریمی هسنیجه، حسین؛ و عباسلو، یاسر (1387). نفت یا گاز‌: مصرف نفت‌و‌گاز و تأثیر آن بر رشد اقتصادی ایران. همایش ملی افزایش درآمدهای نفتی و ایجاد فرصت‌های شغلی، حامی:‌ دانشگاه آزاد اسلامی خمینی‌شهر.
گودرزی، مهناز؛ و محمدزاده ابراهیمی، فرزاد (1396)، «جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی تنگه هرمز در سیاست منطقه‌ای ایران»، فصلنامه سیاست جهانی، 6(3)، 103-124. doi: 10.22124/wp.2017.2663
مصلی‌نژاد، عباس (1390). ایران و ضرورت تشکیل پیمان دفاعی: رهیافت‌ها و فرایندها»، فصلنامه ژئوپلیتیک، 5(21)، 111-135.
محمدی، تیمور؛ بردبار، آزاده؛ و دقیقی اصلی، علیرضا (1391)، «بررسی علیت متقابل رشد اقتصادی و مصرف گاز طبیعی در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، 1(3)، 107-129.
یاری، احسان (1394). ژئوپلیتیک انرژی و بازسازی قدرت روسیه. فصلنامه جغرافیا، 13(44)، 259-282.
Buzan, B., Wæver, O., Wæver, O., & De Wilde, J. (1998). Security: A new framework for analysis. Lynne Rienner Publishers.
Buzan, B. (1991). New patterns of global security in the twenty-first century. International affairs, 67(3), 431-451.
Department of Energy, LNG Annual Report (2018), International Gas Union, 2018 World LNG Report
ESMAP, Joint UNDP/World Bank Energy Sector Management Assistance Program (2016), “Cross-Border Oil and Gas Pipelines: Problems and Prospects, 2003”
Andruseac, G. (2015). Economic security–new approaches in the context of globalization. CES Working Papers, 7(2), 232-240.
Hough, P. (2008), Understanding Global Security, 2nd ed., Routledge, London. International Labour Organization (ILO) (2004), Economic Security for a Better World, Geneva, available at: https://b2n.ir/t40558
Kahler, M. (2005), “Economic security in an era of globalization”, available at: http://irps.ucsd.edu/assets/014/6745.pdf (accessed 18 November 2014)
Mills, R. (2016). Risky routes: energy transit in the Middle East. Qatar: Brookings Doha Center.
Sovacool, B. K. (2011). Evaluating energy security in the Asia pacific: Towards a more comprehensive approach. Energy policy, 39(11), 7472-7479.
Sovacool, B. K., & Mukherjee, I. (2011). Conceptualizing and measuring energy security: A synthesized approach. Energy, 36(8), 5343-5355.
Riyadh Declaration the Third Summit of Heads of State and Government of OPEC Member Countries, , Stability of Global Energy Markets, 17-18 November 2007
Rosecrance, R. N. (1986). Rise of the Trading State. New York: Basic Books.
Tsereteli, M. (2008). Economic and energy security: connecting Europe and the Black Sea-Caspian region. Silk Road Studies Program.
دوره 1، شماره 3 - شماره پیاپی 3
اردیبهشت 1400
صفحه 1-32
  • تاریخ دریافت: 11 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 12 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 01 مرداد 1400