سنجش وضعیت توازن منطقه‌ای بین شهرستان‌های استان تهران بر اساس شاخص‌های قانون استفاده متوازن از امکانات کشور؛ رویکردی بر حفظ امنیت منطقه‌ای

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

در مباحث اقتصاد منطقه‌ای، پدیده تفاوت‌های منطقه‌ای یکی از عناصر اصلی اثرگذار بر امنیت اقتصادی تلقی و برابری نسبی بین مناطق بر اساس نیازهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و زیربنایی از اولویت‌های سیاست‌گذاران منطقه‌ای و امنیتی شمرده می‌شود. هدف این پژوهش، تحلیل نابرابری فضایی شهرستان‌های استان تهران بر اساس شاخص‌های قانون استفاده متوازن از امکانات کشور با استفاده از روش‌های تحلیل سلسله‌مراتبی و تاپسیس است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد از میان 24 شاخص قانون، شاخص‌های نرخ بیکاری، درصد کلاس‌های غیراستاندارد و تراکم دانش‌آموزان در کلاس در همه مقاطع، با بالاترین ضرایب، از نظر خبرگان بیشترین تأثیر را در شاخص ترکیبی نابرابری بین شهرستان‌ها داشته‌اند. درنهایت، بر اساس روش تاپسیس، شهرستان‌های پردیس، پیشوا و قدس به ترتیب در رتبه‌های 1، 2 و 3 از نظر وضعیت شاخص‌ها، ازجمله شهرستان‌هایی هستند که در وضعیت نامتوازن‌تری قرارگرفته‌اند. شهرستان‌های ملارد، بهارستان و قرچک به ترتیب در رتبه‌های 14، 15 و 16، ازجمله شهرستان‌هایی هستند که از نظر شاخص‌های قانون از وضعیت متوازن‌تری برخوردار هستند. بنابراین، سیاست‌گذاران ملی و استانی، به‌ویژه شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان، برای افزایش توازن و ارتقای شاخص‌های امنیت اقتصادی، باید در توزیع بودجه برای افزایش اشتغال و رفع نیازهای آموزشی و بهداشتی در شهرستان‌های با رتبه پایین‌تر، توجه بیشتری مبذول دارند. 

کلیدواژه‌ها

ابزری، مهدی و فغانی، فاطمه (1391). «کاربرد AHP و  TOPSISجهت اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بروز فساد اداری و راهکارهای مقابله با آن»، تحقیق در عملیات و کاربردهای آن. (1)، 57‌ـ‌43.
اسماعیل‌پور، نجما و شکیبامنش، مهدی (1398). «تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری؛ نمونه موردی: شهر یزد»، فصلنامه علمی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا). 3 (34).
اسماعیل‌زاده، حسن و معصومی، لیلا (1394). «تحلیل عدالت فضایی شهرستان‌های اردبیل در بخش شاخص‌های بهداشتی‌ـ‌‌درمانی با استفاده از مدل ویکور»، مطالعات مدیریت شهری. (23)، 104‌ـ‌94.
اعتماد، گیتی (1363). شهرنشینی در ایران. چاپ دوم، تهران: آگاه.
باستانی، علی رضا و جواد رزمی، سید محمد (1393). رتبه بندی غیر مستقیم  استان‌های ایران بر حسب سرمایه اجتماعی، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 14، 55، 77‌ـ45.
پورفتحی فرد، جواد و عاشری، امام علی (1389). «تحلیل نابرابری فضایی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان اهر»، مجله فضایی جغرافیایی. 10، 116‌ـ95.
تقوایی، علی اکبر، بمانیان، محمدرضا، پورجعفر، محمدرضا و بهرام‌پور، مهدی (1393). «میزان سنجش عدالت فضایی در چهارچوب نظریه شهر عدالت‌محور، مورد پژوهی، مناطق 22گانه تهران»، مدیریت شهری. 14.
حکمت‌نیا، حسن، گیوه‌چی، سعید؛ نوشهر، نوشهر؛ و مهری حیدری، نوشهر (1390). «تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی ‌شهری با استفاده از روش استانداردسازی داده‌ها، تاکسونومی عددی و مدل ضریب وِیژگی (مطالعه موردی: شهر اردکان)»، پژوهش‌های جغرافیایی استانی. 77، 177‌ـ165.
داداش‌پور، هاشم و الوندی‌پور، نینا (1397). «مطالعاتی به‌منظور واکاوی رویکرد فضایی عدالت در پژوهش‌های نابرابری منطقه‌ای؛ مروری نظام‌مند در حوزه میان‌رشته‌ای»، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 39، 112‌ـ79.
دراکاکیس اسمیت، دوید (1377). شهر جهان‌سومی. ترجمه فیروز جمالی، چاپ اول، تهران: توسعه.
دلایی میلان، ابراهیم و خیرالدین، رضا (1396). «سنجش عدالت فضایی در بستر نظام حمل‌ونقل عمومی با مدل تحلیل شبکه‌ای»، نگرش نو در جغرافیایی انسانی. 9(3).
سبک‌بار، فیرور (1391). «تحلیل فضایی محرومیت‌های سکونتگاه روستایی در ایران»، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 1، 100‌ـ85.
شفیعی، امیر و عبدی دانشور، زهره (1398). «سیاست‌گذاری مسکونی در شهر تهران در رویارویی با نابرابری فضایی»، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه توسعه اجتماعی. 11(41)، 132‌ـ73.
شکویی، حسن (1391). ایده نو در فلسفه جغرافیا. چاپ 14، تهران: گیتاشناسی.
شماعی، علی، تیموری، سمیه و بهرامی، حسن (1395). «تحلیل فضایی جمعیت و خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعه موردی: شهر خرم‌آباد)»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین. 49، 64‌ـ47.
عظیمی، ناصر (1384). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهر و انباشت سرمایه. مشهد: انتشارات نیکان.
عندلیب، علیرضا و ثابت‌قدم، سید محمدعلی (1388). «نقش درآمدهای پایدار توسعه شهری در برنامه‌ریزی فضایی‌ـ‌کالبدی»، فصلنامه هویت شهر. 3(5).
غفاری‌فرد، محمد، رضایی، اسلام الدین و هومان، احمد (1398). «سنجش عدالت فضایی شهرستان‌های استان‌های منطقه 9 آمایش سرزمین (خراسان بزرگ) بر اساس شاخص‌های قانون استفاده متوازن کشور»، فصلنامه مطالعات فرهنگی‌ـ اجتماعی خراسان. 2، 126‌ـ103.
فکوهی، ناصر (1386). انسان‌شناسی شهری. تهران: نی.
فلاحی، فیروز، بهشتی، محمدباقر و اسراء مرعشی، سیده (1396). «رتبه‌بندی پایدار محیط‌زیست در استان‌های منتخب ایران؛ مقایسه روش AHP و TOPSIS»، فصلنامه اقتصاد مقاومتی. 1(1)، 118‌ـ97.
قلی‌پور، فرزاد و جزایری مقدس، سیدمحمود (1395). «ارزیابی و انتخاب فرایند تصفیه فاضلاب شهری با رویکرد ساخت و بهره‌وری بهینه به‌روش AHP»، مهندسی آب. 2، 49‌ـ38.
مرادی مسیحی، وراراز و طالبی، مانی (1396). «تحلیل فضایی محرومیت‌های توسعه‌یافتگی (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان گیلان)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 1، 68‌ـ55.
معروفی، ایوب، سجادی، ژیلا و رضویان، محمدتقی (1398). «سنجش نابرابری شاخص‌های سلامت محیط‌زیست شهری، نمونه موردی: نواحی کلان‌شهر تهران»، فصلنامه دانشگاه گلستان. 9(34)، 116‌ـ99.
معصومی اشکوری،سید حسن (1390). اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. چاپ ششم، تهران: پیام.
ملکی، سعید، احمدی، رضا و ترابی، ذبیح الله (1394). «بررسی عدالت فضایی در توزیع امکانات و خدمات بهداشتی‌ـ‌درمانی در شهرستان‌های استان خوزستان»، جغرافیایی سرزمین. 46، 22‌ـ1.
منصوری ثالث، محمد (1375). محاسبه درجه توسعه‌نیافتگی شهرستان‌های استان تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
مولایی هشجین، نصراله (1382). «الگوی بهینه برای برنامه‌ریزی توسعه خدمات روستایی در ایران (مطالعه موردی: جنوب استان اردبیل)»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. 70، 73‌ـ47.
مؤمنی، مهدی (1389). «تحلیل جغرافیایی از نابرابری و عدم تعادل فضایی توسعه در استان اصفهان»، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. 4، 25‌ـ15.
نجفی، امیر عباس (1395). «ارزیابی کمی و انتخاب سیستم بهینه اجرای جهت‌پروری آزادراهی با رویکرد  AHP در وزارت راه و شهرسازی»، فصلنامه پژوهشنامه حمل‌ونقل. 1، 100‌ـ88.
نظم‌فر، حسین و نادرپور، مهدی (1388). «تحلیل نابرابری‌های مناطق با استفاده از فن تاکسونومی»، دومین همایش علوم جغرافیایی. 15 و 16 مهر، دانشگاه پیام نور مرکز ارومیه.
هاروی، دیوید (1390). وضعیت پسامدرنیته. ترجمه عارف اقوامی‌مقدم، تهران: پژواک.
Bromberg, A, Morrow, G & Pfeiffer, D (2007). Editorial note: Why spatial justice? Critical Planning, 14, pp1-4.
Motsumoto, M (2008). Redistribution, spatial justice, and place. Urban Geography, journal of Urban Economics, 64(2), pp480-487.
Soja, E (2009). The city and spatial justice (s. Didier, & F. Dufaux, Eds.). justice spatiale spatial justice, 1.
Sun, S. et al (2011). Regional differences in health status in China: Population health-related quality of life results from the National health services survey 2008 . Health & place, Vol. 17, No. 2: pp671-680.
Tan, P. Y& Samsudin, R (2017). Effects of spatial scale on assessment of spatial equity of urban park provision . Landscape and urban planning, Vol. 158: pp139-154.
Williams, M (2016). Care-full justice in the city. Antipode, p1-199.
Zheng, XY. Song, XM. Chen, G. You, YZ. Ren, Q. Liu, J. Zhang, L. Tan, LF& Wei, J. Chen, QY (2011). Health Inequalities during 20 Years of Rapid Economic Development in China (1980-2000): A Mortality Analysis. Biomed Environ Sci. 24 (4): p329.
  • تاریخ دریافت: 04 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 02 آذر 1400
  • تاریخ پذیرش: 06 آذر 1400