اقتصاد سیاسی و امنیت اقتصادی از منظر اسلام

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تهران، ایران

2 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

امنیت به‌عنوان نیاز اساسی جوامع، در طول تاریخ به‌تدریج ابعاد مختلفی پیدا کرده است. اما اکنون بُعد اقتصادی امنیت از اولویت بیشتری برخوردار است و به هسته اصلی امنیت ملی در جهان بدل شده است. بنابراین چیستی امنیت اقتصادی و این‌که چگونه جامعه به امنیت اقتصادی دست می‏یابد، اهمیت زیادی دارد. نظریه‏های مختلف اقتصاد سیاسی در طول تاریخ برای پاسخ‌گویی به این سؤال الگوهای متعددی را ارائه کرده‏اند که مطالعه آن‌ها شناخت عمیق و دقیقی از تحول نظری و عملکرد نظام‏های اقتصاد سیاسی ارائه می‏کند. بنابراین سؤال اصلی مقاله عبارت است از این‌که: چه ارتباطی میان نظریه اقتصاد سیاسی و امنیت اقتصادی وجود دارد. اقتصاد سیاسی متغیر مستقل و امنیت اقتصادی متغیر وابسته تحقیق است. براساس فرضیه تحقیق امنیت اقتصادی محصول روابط درونی عناصر و مؤلفه‏هایی است که نظریه‏های مختلف اقتصاد سیاسی ارائه می‏کنند. رمز تکامل نظریه‏های اقتصاد سیاسی کارایی آن‌ها در توضیح و ایجاد امنیت اقتصادی بوده است. در این میان اسلام پیشتر و بیشتر از دیگران نظریه اقتصاد سیاسی جامع و متفاوتی برای تعریف و تأمین امنیت اقتصادی ارائه کرده است که یکجانبه‏گرایی نظریه‏های دیگر را ندارد. روش تحقیق کیفی و مبتنی‌بر داده‏کاوی، تحلیل محتوا، تفسیر و شیوه جمع‏آوری کتابخانه‏ای و اسنادی است. پس بررسی داده‌ها و مطالعه مؤلفه‏های اقتصاد سیاسی و مفهوم امنیت اقتصادی ازنظر اسلام، لیبرالیسم کلاسیک، مارکسیسم و نهادگرایی فرضیه تحقیق تأیید شد.

کلیدواژه‌ها

احمد صدیقی، شمیم (1382). یک روش‏شناسی پیشنهادی برای اقتصاد سیاسی اسلام. (محمد لشکری، مترجم). فصلنامه نامه مفید، 9(35)، 129-158.
پوراحمدی میبدی، حسین (1390). مبانی و اصول حاکم بر فرا‌نظریه اقتصاد سیاسی اسلامی. فصلنامه پژوهشنامه علوم سیاسی، 6(22)، 7-40.
خسروی، ‌رضا؛ و لک‏زایی، نجف (1395). امنیت اقتصادی از دیدگاه امام علی(ع) با تأکید بر عهدنامه مالک اشتر، فصلنامه پژوهش‌های نهج‌البلاغه، دوره 15(50)، 107-‌133.
معتمد، عزت‌الله؛ شهیدی‌نسب، مصطفی؛ و اصغری، محمدرضا (1396). چالش‌ها و راهکارهای ایجاد امنیت اقتصادی در چارچوب قرآن و اقتصاد متعارف. دوفصلنامه پژوهش‏های دفاعی امنیتی، 2(4)، 144-183.
اخوان کاظمی، بهرام (1387). امنیت اقتصادی و راهکارهای تأمین آن در آموزهای قرآنی. دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، 1(2)، 183-215.
اخوان کاظمی، بهرام (‌1398). ماهیت و الزامات امنیت اقتصادی در الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت. ‌فصلنامه سیاست متعالیه. 7(26)، 193-226.
 doi: 10.22034/sm.2019.37747
اخوان کاظمی، بهرام (1387). امنیت اقتصادی و راهکارهای تأمین آن در آموزه‏های قرآنی و روایی. دو مطالعات قرآن حدیث‌، 1(2)، 183-215.
براتی، محمد‌علی (1387). ‌بررسی شاخص‌های بی‌ثباتی و آسیب‌‌پذیری در اقتصاد ایران (یک رویکرد تجربی) (چاپ اول). تهران: مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد.
بشریه، حسین (1382)، آموزش دانش سیاسی (مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی)، تهران: نگاه معاصر.
بهشتی‏پور، روح‏الله (1390). عقل و وحی از نظر علامه طباطبایی. دوفصلنامه فلسفه دین، 8(9)، 5-24.
پور‌احمدی، حسین؛ و شم‏آبادی، محمد (1390)، مقدمه‌ای بر نظریه اقتصاد سیاسی اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
پوریوسف، عباس (1392)، خلاصه تفاسیر المیزان و نمونه. تهران: شاهد.
پیکتی، توماس (1393)، سرمایه در قرن بیست‌و‌یکم (اصلان قودجانی، مترجم)، تهران: نقد فرهنگ.
توانایان‌فر، حسن (1359)، نظریات اقتصادی ابوعلی سینا (تدبیر منزل). تهران: قسط.
جهان بزرگی، احمد (1388). نقش امنیت اقتصادی در حفظ انقلاب اسلامی. فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، 5(16)، 211‌-‌244.
‌جهانیان، ناصر (1392). مبانی اخلاقی امنیت اقتصادی. فصلنامه اقتصاد اسلامی،‌ 13(52)، 5-32.
جهانیان، ناصر (١٣٩٨)، امنیت اقتصادی در اسلام و راهبردهای آن‌. همدان: نور علم.
دادگر، یدالله (١٣٨٣)‌. مؤلفه‏ها و شاخصه‏‏های الگوی اقتصاد سیاسی اسلامی. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 4(13)، 75-102.
رسولی، کریم؛ و فرزین‌وش، اسداله (‌1394). تبیین رابطه بین آزادی و امنیت اقتصادی با تشکیل سرمایه: شواهدی از کشورهای نوظهور. فصلنامه مطالعات اقتصاد کاربردی، 4(14)، 245-263.
خسروی، رضا؛ و لک‌زایی، نجف (‌١٣٩٥). امنیت اقتصادی از دیدگاه امام علی(ع) با تأکید بر عهدنامه مالک اشتر»، فصلنامه پژوهش‌های نهج‌البلاغه‌، 15(50)، 107 - 133.
‌روحانی، محمود (1376)، المعجم الحصایی لالفاظ القران الکریم، فرهنگ آماری و کلمات قرآن کریم، ابومحمد ابن شعبه الحرانی، تحف العقول، مشهد: آستان قدس رضوی.
دانشجو، زهره؛ و محسنی نیا، زهرا (1399). امنیت اقتصادی زنان با رویکرد اقتصادی اسلام به مهریه. هشتمین همایش علمی علوم تربیتی و روان‌شناسی، آسیب‏های اجتماعی و فرهنگی، تهران، ایران.
ساندلین، بو؛ مکائیل تراتوین، هانس و وندارک، ریچارد (1396)، تاریخ مختصر اندیشه‏های اقتصادی (حمید‏رضا ارباب مترجم). تهران: نی.
‌سیف، الله‌مراد (1389). مفهوم‌شناسی امنیت اقتصادی. فصلنامه آفاق امنیت، 3(9)، 7-35.
شیهان؛ مایکل (1388). امنیت بین‏الملل (سید جلال‏الدین دهقانی فیروزآبادی، مترجم) تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‌صدر، محمد‌باقر (1348)، اقتصاد ما، ‌بررسی‏هایی در مورد مکتب اقتصادی اسلام (محمد کاظم موسوی، مترجم). قم: اسلامی.
صوفی، عبدل. س (1384). اقتصاد سیاسی ابن خلدون (محمود عبدالله‏زاده، مترجم). تهران: اقتصاد سیاسی.
غزالی، محمدبن محمد (1377)، گامی به سوی تفسیر موضوعی قرآن کریم (علی اصغر محمدی، مترجم) تهران: فرهنگ اسلامی.
‌قرائتی، محسن (1396).  ترجمه و تفسیر قرآن کریم، تهران: مرکز فرهنگی درس‏هایی از قرآن کریم.
کهف، منذر (1385). علم اقتصاد اسلامی، تعریف و روش (سید حسین میر‏معزی، ترجمه): قم: پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مردوخی، کیلان (1385). سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی. فصلنامه اقتصاد و جامعه، 3(10)، 197-224.
محمدی ری‏شهری، محمد (1382). توسعه اقتصادی بر پایه قرآن و احادیث (جلد اول)، (سید ابوالقاسم حسینی، مترجم). تهران: دارالحدیث.
محمدی، ناصر (1392). معادله قرآن حکمت در حکمت صدارایی. فصلنامه حکمت صدرایی، 1(2)، 77-90.
مصلحی‏نژاد، عباس (1389)، مبانی علم اقتصاد و سیاست، تهران: شریف.
‌مطهری، مرتضی (1398)، نظریه نظام اقتصادی اسلامی، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی مرتضی مطهری.
رشیدی، مصطفی؛ ردادی، علی و مقدم‌فر، سعیدرضا (‌1394)، «طراحی الگوی سنجش امنیت اقتصادی کشور»، مطالعات راهبردی بسیج، شماره 68.
‌مکارم شیرازی، ناصر (1387)، ترجمه و شرح آیات منتخب قرآن حکیم، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران.
میر، جرالد و استیگلیتز، جوزف ای (1382)، پیشگامان اقتصاد توسعه: آینده در چشم‌انداز (غلامرضا آزاد ارمکی، مترجم). تهران: نی.
میر‏معزی، سید‏حسین (1390). درآمدی بر روش علم اقتصاد اسلامی. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 11(42)، 5-28.
نادری، شایان (1395). آسیب‏های تهدید‌کننده ‌امنیت اقتصاد اسلامی ازمنظر قرآن کریم. اولین همایش ملی یافته‏های نوین در علوم انسانی و امنیت اجتماعی، تهران.
نصیری، علی‌اصغر (1398). بررسی مناسبات امنیت اقتصادی‌ متعالی‌ و آزادی‌ اقتصادی متعالی‌ در نظام اقتصادی اسلام، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره 27. 7(27)، 127-146.
 doi: 10.22034/sm.2020.108050.1381
نمازی، حسین (1382). نظام‏های اقتصادی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
Adam, S. (1961). The Wealth of Nation, Edwin Cannan, ed, Lonndon, Mathuen and Co Ltd.
Andre, S. (2005). Political Crises, Social Conflict and Economic
Askari H, Zahedi, D. (2020). political Economy of Islam, US , Unversity of California.
Askary, H, & Mirakhor, A (2017). Ideal Islsmic Economy: An Introduction Economy (political Economy of Islam), u.s, Palgrave Macmillan. 
Austay, M. (2007). A political economy approach to Islamic economics: systemic understanding for an alternative economic system [Electronic version]. Koyoto bulletin of Islamic Area Studies, 1(2), 3-18.
Development, The Political Economic Andian, U.S.A, Cheltenhm, 
Gran, P. (1980). Political economy as a paradigm for the study of Islamic history. International Journal of Middle East Studies, 11(4), 511-526.
Grindle, M. (1999). In Quest of the Political: The Political Economy of Development Policy Making. Harvard University. Center for International Development,(June, CID Working Paper No. 17).
Haqqi, A. R. A. (2015). The Philosophy of Islamic Political Economy: Introductory Remarks. Journal of Islamic Studies, 3(1), 103-112.
Moss, L, (2002). The New Political Economy, London, Blackwell, 106.
Polanteas, N (1998), Social Class in: Class Power, Macmilan.
Bowen, J. R., & Roff, W. R. (1989). Islam and the Political Economy of Meaning: Comparative Studies of Muslim Discourse. Journal of the American Oriental Society, 109(3).
دوره 1، شماره 3 - شماره پیاپی 3
اردیبهشت 1400
صفحه 143-170
  • تاریخ دریافت: 06 اردیبهشت 1400
  • تاریخ بازنگری: 07 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 06 تیر 1400