فصلنامه علمی «اقتصاد ایران و امنیت اقتصادی»

نقش جمعیت در حفظ اقتدار‌ کشور با رویکرد امنیت اقتصادی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جمعیت‌شناسی‌، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی‌، تهران‌، ایران

2 استادیار گروه جمعیت‌شناسی‌، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی‌، تهران، ایران

3 گروه جمعیت شناسی ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ایران

چکیده

در جوامع مختلف ویژگی‌های جمعیت در اقتدار و امنیت اثر‌گذار بوده و به‌عنوان یک عامل مهم در نظر گرفته می‌شود. همان‌گونه که اندازة جمعیت جوان در سن کار می‌تواند تأمین‌کنندة نیروی کار کشور باشد و یا اندازة جمعیت سالخورده ‌می‌تواند بار مالی زیادی برای نگهداری‌ از آنان را داشته باشد، ویژگی‌های جمعیتی همچون سطح تحصیلات و مهارت‌ها و نظایر آن، به‌عنوان چهارچوب سرمایه انسانی می‌تواند آثار مثبت و منفی برای جامعه داشته باشد. از آنجا که جمعیت یکی از عناصر مهم در‌ اقتدار و امنیت ملی محسوب می‌شود، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی‌ ـ تحلیلی‌ و مروری بر تحولات و تغییرات جمعیتی ایران، رابطه میان جمعیت و اقتدار ملی را بررسی می‌کند. مطابق با یافته‌ها، در حال حاضر کشور ایران با داشتن جمعیتی بالغ بر 87 میلیون نفر و ارتقای سرمایة انسانی، از‌جمله داشتن جوانان انبوه و با تحصیلات بالا، یک قدرت منطقه‌ای و قدرت متوسط جهانی تلقی می‌شود. اما با توجه به کاهش تدریجی و مداوم میزان باروری کل، این نگرانی وجود دارد که‌ ایران طی سال‌های‌ نه‌چندان دور‌‌‌ دچار رشد منفی جمعیتی شود که نتیجه آن مواجهه با جمعیتی سالخورده است که مسلماً زنگ خطری برای قدرت و امنیت اقتصادی ایران در سطح منطقه محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

برادن کتلین و فرد، شلی (1383)، ژئوپلیتیک فراگیر، ترجمه‌ علیرضا فرشچی و حمیدرضا رهنما، تهران: دوره عالی جنگ.
‌تلیس، اشلی و دیگران (۱۳۸۳)، سنجش قدرت ملی در عصر فراصنعتی (ترجمه‌‌ ناشر)، تهران: مؤسسة فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر ایران.
حافظ‌نیا، م.ر (1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: پاپلی.
جردن ت و راونتری ل (1380)، مقدمه‌ای بر جغرافیای فرهنگی، ترجمه، سیمین تولایی و محمد سلیمانی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
جوان، جعفر (2006)، جغرافیای جمعیت ایران، مشهد: جهاد دانشگاهی.
درایسدل، آ. و اچ. بلیک، ج (1374)، جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا، ترجمه، دوره میرحیدر (مهاجرانی)؛ دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران: مرکز مطالعات خلیج‌فارس.
دوورژه، م. (1378)، بایسته‌های جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمه، ابوالفضل قاضی، تهران: دادگستر.
روشندل ج (1374)، امنیت ملی و نظام بین‌المللی، تهران: سمت.
زرقانی، سیدهادی (۱۳۸۹)، «نقد و تحلیل مدل‌های سنجش قدرت ملی»، ژئوپلیتیک، سال ششم، شمارة اول.
شهپری ثانی، داوود؛ صادقی، حبیب‌اله و محمودیان، حسین (1399)، «بررسی وضعیت جمعیتی مناطق مرزی ایران و اثر آن بر امنیت پایدار مطالعه موردی: استان خوزستان»، پژوهشنامه مطالعات مرزی، 8 (3)، 53-39.
صادقی، رسول (1387)، «ویژگی‌های جمعیتی مهاجران خارجی در ایران در سرشماری 1385»، گزیده مطالب آماری، 41 (20)،‌‌ 73.
عزتی، ع. (1380)، ژئوپلیتیک در قرن بیست‌و‌یکم، تهران: سمت.
مرادیان، محسن؛ اینانلو، سلیمان و میرحسینی، وحید (‌1397‌)، «پویش محیطی مؤلفه جمعیتی جمهوری اسلامی ایران در راستای تحکیم اقتدار و امنیت ملی»، امنیت ملی، ‌29.
مرکز آمار ایران (‌1395‌)، گزیده نتایج سرشمار‌ی عمومی نفوس و مسکن 1395‌، تهران: مرکز آمار ایران.
محمدیان، حسین؛ حیدری، غلامحسین و قالیباف، محمدباقر (1391)، «نقش جمعیت کلان‌شهر تهران در قدرت ملی کشور»، ژئوپلیتیک، 8 (1)، 82-111.
میرحیدر، د (1381)، مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: سمت.
مورگنتا، ‌هانس‌جواکیم (1374)، سیاست میان ملت‌ها (حمیرا مشیرزاده‌، مترجم)، تهرا‌ن: وزارت امور خارجه‌.
هدایت، محمود‌ (‌1365‌)، مهاجرت‌های خارجی، علل و آثار آن در ایران، دفتر جمعیت و نیروی انسانی، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
Akokpari, J. (2007), The Political Economy of Human Insecurity in Sub-Saharan Africa, Tokyo: Institute of Developing Economies.
Banerjee, D. & Asthana, V. & Khan, S. R. & Shukla, A. C. (2003), Environment, Development, and Human Security: Perspectives from South Asia, University Press of Amer.
Buzan, B. & Buzan, B. G. & W'ver, O. & Waever, O. & Buzan, O. W. B. (2003), Region and powers: the structure of international security, Cambridge University Press.
Ciprian, P. (2015), Some Considerations of Population Dynamics and the Sustainability of Social Security System. International Symposium on Ideologies, Values and Political Behaviors in Central and Eastern Europ (pp. 68-76). Timisoara, Romania: Procedia - Social and Behavioral Sciences
Muir Richard (2000), new introduction to political geography, translated from English to persion by: dorreh mirheydar and seyed yahya safavi, geographical organization, tehran  .
Homer-Dixon, T. F. (2010), Environment, scarcity, and violence, Princeton University Press.
Oyoo, E. M. (2010), Human Security and Environmental Sustainability: The Impact of Environmental Factors on Socio-Economic Systems in the Horn of Africa, Howard University. Washington DC.
Jordan, terry and Rowntree (2001), introducyion to cultural geogeraphy, translated from English to persion by. Simin tavalaee and mohammad solaimani, culture, art and communications publications, Tehran.
فصلنامه علمی «اقتصاد ایران و امنیت اقتصادی»
دوره 1، شماره 4 - شماره پیاپی 4
مرداد 1400
صفحه 121-154
  • تاریخ دریافت: 10 مهر 1400
  • تاریخ پذیرش: 09 آذر 1400